Skip to content

Ṛgvedīẏa Sandhyāvidhi

ওঁ বিষ্ণুঃ ওঁ বিষ্ণুঃ ওঁ বিষ্ণুঃ।
ওঁ তদ্বিষ্ণোঃ॑ পর॒মং প॒দং সদা॑ পশ্যন্তি সূ॒রয়ঃ॑। দি॒বী॑ব॒ চক্ষু॒রাত॑তম্॥

oṃ viṣṇuḥ, oṃ viṣṇuḥ, oṃ viṣṇuḥ.
oṃ tadviṣṇo̍ḥ para̱maṃ pa̱daṃ sadā̍ paśyanti sū̱raya̍ḥ. di̱vī̍va̱ cakṣu̱rāta̍tam..

মন্ত্রটি উচ্চারণের পর, দুবার আচমন করুন এবং বিষ্ণুকে স্মরণ করুন।

শন্ন আপো ধন্বন্যাঃ শমনঃ সন্তু নূপ্যাঃ শন্নঃ সমুদ্রিয়া আপঃ শমনঃ সন্তু কূপ্যাঃ ।
ওঁ দ্রু॒প॒দাদি॑ব মুমুচা॒নঃ স্বি॒ন্নঃ স্না॒তো মলা॑দিব। পূ॒তং প॒বিত্রে॑ণে॒বাজ্য॒মাপঃ॑ শুন্ধন্তু॒ মৈন॑সঃ॥
ওঁ আপো॒ হি ষ্ঠা ম॑য়ো॒ভুব॒স্তা ন॑ ঊ॒র্জে দ॑ধাতন। ম॒হে রণা॑য়॒ চক্ষ॑সে॥
ওঁ যো বঃ॑ শি॒বত॑মো॒ রস॒স্তস্য॑ ভাজয়তে॒হ নঃ॑। উ॒শ॒তীরি॑ব মা॒তরঃ॑॥
ওঁ তস্মা॒ অরং॑ গমাম বো॒ যস্য॒ ক্ষয়া॑য়॒ জিন্ব॑থ। আপো॑ জ॒নয়॑থা চ নঃ॥
ওঁ ঋ॒তং চ॑ স॒ত্যং চা॒ভী॑দ্ধা॒ত্তপ॒সোঽধ্য॑জায়ত। ততো॒ রাত্র্য॑জায়ত॒ ততঃ॑ সমু॒দ্রো অ॑র্ণ॒বঃ॥
স॒মু॒দ্রাদ॑র্ণ॒বাদধি॑ সংবৎস॒রো অ॑জায়ত। অ॒হো॒রা॒ত্রাণি॑ বি॒দধ॒দ্বিশ্ব॑স্য মিষ॒তো ব॒শী॥
ওঁ সূ॒র্যা॒চ॒ন্দ্র॒মসৌ॑ ধা॒তা য॑থাপূ॒র্বম॑কল্পয়ৎ। দিবং॑ চ পৃথি॒বীং চা॒ন্তরি॑ক্ষ॒মথো॒ স্বঃ॑॥

śanna āpo dhanvanyāḥ śamanaḥ santu nūpyāḥ śannaḥ samudriyā āpaḥ śamanaḥ santu kūpyāḥ .
oṃ dru̱pa̱dādi̍va mumucā̱naḥ svi̱nnaḥ snā̱to malā̍diva. pū̱taṃ pa̱vitre̍ṇe̱vājya̱māpa̍ḥ śundhantu̱ maina̍saḥ..
oṃ āpo̱ hi ṣṭhā ma̍yo̱bhuva̱stā na̍ ū̱rje da̍dhātana. ma̱he raṇā̍ya̱ cakṣa̍se..
oṃ yo va̍ḥ śi̱vata̍mo̱ rasa̱stasya̍ bhājayate̱ha na̍ḥ. u̱śa̱tīri̍va mā̱tara̍ḥ..
oṃ tasmā̱ ara̍ṃ gamāma vo̱ yasya̱ kṣayā̍ya̱ jinva̍tha. āpo̍ ja̱naya̍thā ca naḥ..
oṃ ṛ̱taṃ ca̍ sa̱tyaṃ cā̱bhī̍ddhā̱ttapa̱so’dhya̍jāyata. tato̱ rātrya̍jāyata̱ tata̍ḥ samu̱dro a̍rṇa̱vaḥ..
sa̱mu̱drāda̍rṇa̱vādadhi̍ saṃvatsa̱ro a̍jāyata. a̱ho̱rā̱trāṇi̍ vi̱dadha̱dviśva̍sya miṣa̱to va̱śī..
oṃ sū̱ryā̱ca̱ndra̱masau̍ dhā̱tā ya̍thāpū̱rvama̍kalpayat. diva̍ṃ ca pṛthi̱vīṃ cā̱ntari̍kṣa̱matho̱ sva̍ḥ..

এই মন্ত্রগুলি পাঠ করিয়া মার্জন করিবে, অর্থাৎ মন্ত্র পাঠ করিতে করিতে কুশার অগ্রভাগ দ্বারা বিন্দু বিন্দু জল ধীরে ধীরে ক্রমে ক্রমে স্বীয় মস্তকে, ভূমিতে, তৎপরে শূন্যদেশে সেক করিবে। এইরূপ পুনঃ পুনঃ করিতে হয়। কুশের অভাবে অঙ্গুলি দ্বারা মার্জন করা যাইতে পারে। অনন্তর প্রাণায়াম করিতে হয়।

প্রাণায়াম (prāṇāẏāma)

Section titled “প্রাণায়াম (prāṇāẏāma)”

তৎপরে জলদ্বারা শিরোবেষ্টন পূর্ব্বক নিম্ন লিখিত মন্ত্রগুলি পাঠ করতঃ ঋষ্যাদি স্মরণ করিয়া প্রাণায়াম করিবে। যথা -

ওঁকারস্য ব্রহ্মঋষিরগ্নিদেবতা গায়ত্রীচ্ছন্দঃ সর্বকর্মারম্ভে বিনিয়োগঃ।
সপ্তব্যাহৃতীনাং বিশ্বামিত্রভৃগুভরদ্বাজবশিষ্ঠগৌতমকাশ্যপাঙ্গিরস ঋষয়ঃ অগ্নি বায়্বাদিত্যবৃহস্পতিবরুণেন্দ্রবিশ্বেদেবা দেবতা গায়ত্র্যুষ্ণিগনুষ্টুব্বৃহতীপঙ্ক্তি-ত্রিষ্টুব্জগত্যশ্ছন্দাংসি প্রাণায়ামে বিনিয়োগঃ।
গায়ত্র্যা বিশ্বামিত্রঋষিঃ সবিতা দেবতা গায়ত্রীচ্ছন্দঃ প্রাণায়ামে বিনিয়োগঃ।
গায়ত্রীশিরসঃ প্রজাপতিঋষির্ব্রহ্ম-বায়্বগ্নিসূর্য্যাশ্চতস্রো দেবতাঃ প্রাণায়ামে বিনিয়োগঃ ॥

oṃkārasya brahmaṛṣiragnidevatā gāẏatrīcchandaḥ sarvakarmārambhe viniyogaḥ.
saptavyāhṛtīnāṃ viśvāmitrabhṛgubharadvājavaśiṣṭhagautamakāśyapāṅgirasa ṛṣaẏaḥ agni-vāẏvādityabṛhaspativaruṇendraviśvedevā devatā gāẏatryuṣṇiganuṣṭubbṛhatīpaṅkti-triṣṭubjagatyaśchandāṃsi prāṇāẏāme viniyogaḥ.
gāyatryā viśvāmitraṛṣiḥ savitā devatā gāẏatrīcchandaḥ prāṇāẏāme viniyogaḥ.
gāẏatrīśirasaḥ prajāpatiṛṣirbrahma-vāẏvagnisūryyāścatasro devatāḥ prāṇāẏāme viniẏogaḥ ..

পূরক প্রাণায়াম (pūraka prāṇāẏāma)

Section titled “পূরক প্রাণায়াম (pūraka prāṇāẏāma)”

অঙ্গুষ্ঠদ্বারা দক্ষিণনাসাপুট ধরিয়া নাভিদেশে ব্রহ্মাকে চিন্তা করিয়া পূরক প্রাণায়াম করিবে।

নাভো - ওঁ রক্তবর্ণ চতুর্মুখং দ্বিভুজং অক্ষসূত্র কমণ্ডলুকরং হংসাসন সমারূঢ় ব্রহ্মাণং ধ্যায়ন্ ।
ওং ভূঃ । ওং ভুবঃ॑ । ও সুবঃ॑ । ওং মহঃ॑ । ওঞ্জনঃ॑ । ওং তপঃ॑ । ও স॒ত্যম্ । ওন্তথ্স॑বি॒তুর্বরেণ্যং॒ ভর্গো॑ দে॒বস্য॑ ধীমহি । ধিয়ো॒ যো নঃ॑ প্রচো॒দয়াৎ । ওমাপো॒ জ্যোতী॒রসো॒ঽমৃতং॒ ব্রহ্ম॒ ভূর্ভুব॒স্সুব॒রোম্ ।

nābhau - oṃ raktavarṇa caturmukhaṃ dvibhujaṃ akṣasūtra kamaṇḍalukaraṃ haṃsāsana samārūr̤ha brahmāṇaṃ dhyāyan . oṃ bhūḥ . oṃ bhuva̍ḥ . o suva̍ḥ . oṃ maha̍ḥ . oñjana̍ḥ . oṃ tapa̍ḥ . o sa̱tyam . ontathsa̍vi̱turvareṇya̱ṃ bhargo̍ de̱vasya̍ dhīmahi . dhiyo̱ yo na̍ḥ praco̱dayāt . omāpo̱ jyotī̱raso̱’mṛta̱ṃ brahma̱ bhūrbhuva̱ssuva̱rom .

কুম্ভক প্রাণায়াম (kumbhaka prāṇāẏāma)

Section titled “কুম্ভক প্রাণায়াম (kumbhaka prāṇāẏāma)”

তৎপরে কনিষ্ঠা ও অনামিকাদ্বারা বামনাসাপুট ধরিয়া কুম্ভক প্রাণায়াম করিবে ও হৃদয়দেশে কেশবের ধ্যান করিবে।

হৃদি - ওঁ নীলোৎপলদলপ্রভং চতুর্ভুজং শঙ্খচক্রগদাপদ্মহস্তং গরুড়ারুঢ় কেশবং ধ্যায়ন্ ।
ওং ভূঃ । ওং ভুবঃ॑ । ও সুবঃ॑ । ওং মহঃ॑ । ওঞ্জনঃ॑ । ওং তপঃ॑ । ও স॒ত্যম্ । ওন্তথ্স॑বি॒তুর্বরেণ্যং॒ ভর্গো॑ দে॒বস্য॑ ধীমহি । ধিয়ো॒ যো নঃ॑ প্রচো॒দয়াৎ । ওমাপো॒ জ্যোতী॒রসো॒ঽমৃতং॒ ব্রহ্ম॒ ভূর্ভুব॒স্সুব॒রোম্ ।

hṛdi - oṃ nīlotpaladalaprabhaṃ caturbhujaṃ śaṅkhacakragadāpadmahastaṃ garur̤ārur̤ha keśavaṃ dhyāyan . oṃ bhūḥ . oṃ bhuva̍ḥ . o suva̍ḥ . oṃ maha̍ḥ . oñjana̍ḥ . oṃ tapa̍ḥ . o sa̱tyam . ontathsa̍vi̱turvareṇya̱ṃ bhargo̍ de̱vasya̍ dhīmahi . dhiyo̱ yo na̍ḥ praco̱dayāt . omāpo̱ jyotī̱raso̱’mṛta̱ṃ brahma̱ bhūrbhuva̱ssuva̱rom .

রেচক প্রাণায়াম (recaka prāṇāẏāma)

Section titled “রেচক প্রাণায়াম (recaka prāṇāẏāma)”

অতঃপর দক্ষিণনাসিকা হইতে বৃদ্ধাঙ্গুলি উত্তোলন করিয়া ললাটদেশে শম্ভুকে ধ্যান করিয়া রেচক প্রাণায়াম করিবে।

ললাটে - ওঁ শ্বেতং দ্বিভুজং ত্রিশূলডমরুকরং অর্দ্ধচন্দ্র বিভূষিতং ত্রিনেত্রং বৃষভারূঢ় শম্ভুং ধ্যায়ন্ ।
ওং ভূঃ । ওং ভুবঃ॑ । ও সুবঃ॑ । ওং মহঃ॑ । ওঞ্জনঃ॑ । ওং তপঃ॑ । ও স॒ত্যম্ । ওন্তথ্স॑বি॒তুর্বরেণ্যং॒ ভর্গো॑ দে॒বস্য॑ ধীমহি । ধিয়ো॒ যো নঃ॑ প্রচো॒দয়াৎ । ওমাপো॒ জ্যোতী॒রসো॒ঽমৃতং॒ ব্রহ্ম॒ ভূর্ভুব॒স্সুব॒রোম্ ।

lalāṭe - oṃ śvetaṃ dvibhujaṃ triśūlaḍamarukaraṃ arddhacandra vibhūṣitaṃ trinetraṃ vṛṣabhārūr̤ha śambhuṃ dhyāyan . oṃ bhūḥ . oṃ bhuva̍ḥ . o suva̍ḥ . oṃ maha̍ḥ . oñjana̍ḥ . oṃ tapa̍ḥ . o sa̱tyam . ontathsa̍vi̱turvareṇya̱ṃ bhargo̍ de̱vasya̍ dhīmahi . dhiyo̱ yo na̍ḥ praco̱dayāt . omāpo̱ jyotī̱raso̱’mṛta̱ṃ brahma̱ bhūrbhuva̱ssuva̱rom .

পরে ঋষ্যাদিস্মরণপূর্ব্বক প্রাতঃকাল, মধ্যাহ্নকাল ও সন্ধ্যাকাল, এই তিন বেলায় তিন প্রকার মন্ত্রে আচমন করিবে।

প্রাতঃকালের আচমন (prātaḥkāla)

Section titled “প্রাতঃকালের আচমন (prātaḥkāla)”

বিনিয়োগ- সূর্য্যশ্চেত্যনুবাক্যস্য যাজ্ঞিক উপনিষদৃষিঃ সূর্য্যমন্যু মন্যুপতি রাত্রয়োর্দেবতাঃ সূর্য্যশ্চেত্যারভ্য রক্ষন্তামিত্যন্তস্য চতুর্বিংশত্যক্ষরা গায়ত্রী, যদ্রাত্র্যেত্যারভ্য ময়ীত্যন্তস্য পঞ্চপদা পঙ্ক্তি, ইদমাহমিত্যারভ্য স্বাহেত্যন্তস্য দশাক্ষরপাদাভ্যামুপেতা বিরাট্ ছন্দো মন্ত্রাচমনে বিনিয়োগঃ ।
মন্ত্র- ওঁ সূর্যশ্চ মা মন্যুশ্চ মন্যুপতয়শ্চ মন্যু॑কৃতে॒ভ্যঃ । পাপেভ্যো॑ রক্ষ॒ন্তাম্ । যদ্রাত্রিয়া পাপ॑মকা॒র্ষম্ । মনসা বাচা॑ হস্তা॒ভ্যাম্ । পদ্ভ্যামুদরে॑ণ শি॒শ্ঞা । রাত্রি॒স্তদ॑বলু॒ম্পতু । যৎকিঞ্চ॑ দুরি॒তং ময়ি॑ । ইদমহং মামমৃ॑তয়ো॒নৌ । সূর্যে জ্যোতিষি জুহো॑মি স্বা॒হা ।

viniyoga- sūryyaścetyanuvākyasya yājñika upaniṣadṛṣiḥ sūryyamanyu manyupati - rātrayordevatāḥ sūryyaścetyārabhya rakṣantāmityantasya caturviṃśatyakṣarā gāyatrī, yadrātryetyārabhya mayītyantasya pañcapadā paṅkti, idamāhamityārabhya svāhetyantasya daśākṣarapādābhyāmupetā virāṭ chando mantrācamane viniyogaḥ .
mantra- oṃ sūryaśca mā manyuśca manyupatayaśca manyu̍kṛte̱bhyaḥ . pāpebhyo̍ rakṣa̱ntām . yadrātriyā pāpa̍makā̱rṣam . manasā vācā̍ hastā̱bhyām . padbhyāmudare̍ṇa śi̱śñā . rātri̱stada̍valu̱mpatu . yatkiñca̍ duri̱taṃ mayi̍ . idamahaṃ māmamṛ̍tayo̱nau . sūrye jyotiṣi juho̍mi svā̱hā.

মধ্যাহ্নকালের আচমন (madhyāhnakāla)

Section titled “মধ্যাহ্নকালের আচমন (madhyāhnakāla)”

বিনিয়োগ- আপঃ পুনন্ত্বিত্যনুবাক্যস্য নারায়ণঋষিরাপো দেবতা অষ্টিশ্ছন্দো মন্ত্রাচমনে বিনিয়োগঃ ।
মন্ত্র- আপঃ॑ পুনন্তু পৃথি॒বীং পৃ॑থি॒বী পূ॒তা পু॑নাতু॒ মাম্ । পু॒নন্তু॒ ব্রহ্ম॑ণ॒স্পতি॒র্ব্রহ্ম॑পূ॒তা পু॑নাতু॒ মাম্ । যদুচ্ছি॑ষ্ট॒মভোজ্য॒য্যঁদ্বা॑ দু॒শ্চরি॑তং॒ মম॑ । সর্বং॑ পুনন্তু॒ মামাপো॑ঽস॒তাঞ্চ॑ প্রতি॒গ্রহ॒॒ স্বাহা

viniyoga- āpaḥ punantvityanuvākyasya nārāyaṇaṛṣirāpo devatā . aṣṭiśchando mantrācamane viniyogaḥ .
mantra- āpaḥ punantu pṛthivīṃ pṛthivī pūtā punātu mām . punantu brahmaṇaspatirbrahmapūtā punātu mām . yaducchiṣṭamabhōjyayyaṁdvā duścaritaṃ mama . sarvaṃ punantu māmāpōäsatāñca pratigraha svāhā .

সায়ংকালের আচমন (sāẏaṃkāla)

Section titled “সায়ংকালের আচমন (sāẏaṃkāla)”

বিনিয়োগ- অগ্নিশ্চেত্যনুবাক্যস্য যাজ্ঞিক উপনিষদৃষিরগ্নিমন্যু মন্যুপত্যহানি দেবতাঃ অগ্নিশ্চেত্যারভ্য রক্ষন্তামিত্যন্তস্য চতুর্বিংশত্যক্ষরা গায়ত্রী, যদহ্নেত্যারভ্য ময়ীত্যন্তস্য পঞ্চপদা পঙ্ক্তিঃ, ইদমহমিত্যারভ্য স্বাহেত্যন্তস্য দশাক্ষরপাদাভ্যামুপেতা বিরাট্ছন্দো মন্ত্রাচমনে বিনিয়োগঃ ।
মন্ত্র- অগ্নিশ্চ মা মন্যুশ্চ মন্যুপতয়শ্চ মন্যু॑কৃতে॒ভ্যঃ । পাপেভ্যো॑ রক্ষ॒ন্তাম্ । যদহ্না পাপ॑মকা॒র্ষম্ । মনসা বাচা॑ হস্তা॒ভ্যাম্ । পদ্ভ্যামুদরে॑ণ শি॒শ্ঞা । অহ॒স্তদ॑বলু॒ম্পতু । যৎকিঞ্চ॑ দুরি॒তং ময়ি॑ । ইদমহং মামমৃ॑তয়ো॒নৌ । সত্যে জ্যোতিষি জুহো॑মি স্বা॒হা ।

viniyoga- agniścetyanuvākyasya yājñika upaniṣadṛṣiragnimanyu manyupatyahāni devatāḥ agniścetyārabhya rakṣantāmityantasya caturviṃśatyakṣarā gāyatrī, yadahnetyārabhya mayītyantasya pañcapadā paṅktiḥ, idamahamityārabhya svāhetyantasya daśākṣarapādābhyāmupetā virāṭchando mantrācamane viniyogaḥ .
mantra- agniśca mā manyuśca manyupatayaśca manyu̍kṛte̱bhyaḥ . pāpebhyo̍ rakṣa̱ntām . yadahnā pāpa̍makā̱rṣam . manasā vācā̍ hastā̱bhyām . padbhyāmudare̍ṇa śi̱śñā . aha̱stada̍valu̱mpatu . yatkiñca̍ duri̱taṃ mayi̍ . idamahaṃ māmamṛ̍tayo̱nau . satye jyotiṣi juho̍mi svā̱hā .

পুনর্মার্জন (punarmārjana)

Section titled “পুনর্মার্জন (punarmārjana)”

অনন্তর নিম্নলিখিত মন্ত্র পাঠপূর্ব্বক মার্জনক্রমবিধিতে পুনৰ্ম্মার্জন করিবে। যথা-

ওঁ ভূর্ভুবঃ॒ স্বঃ। তৎস॑বি॒তুর্বরে॑ণ্যং॒ ভর্গো॑ দে॒বস্য॑ ধীমহি।ধিয়ো॒ যো নঃ॑ প্রচো॒দয়া॑ৎ ওঁ । আপো হি ষ্ঠেতি নবর্চস্য সূক্তস্যাম্বরীষঃ সিন্ধুদ্বীপ ঋষিরাপো দেবতা আদ্যানাং চতসৃণাং গায়ত্রী পঞ্চম্যা বর্দ্ধমানা সপ্তম্যাঃ প্রতিষ্ঠা অন্যযোরনুষ্টুপ্চ্ছন্দো মার্জনে বিনিয়োগঃ ।

ওঁ আপো॒ হি ষ্ঠা ম॑য়ো॒ভুব॒স্তা ন॑ ঊ॒র্জে দ॑ধাতন। ম॒হে রণা॑য়॒ চক্ষ॑সে॥
ওঁ যো বঃ॑ শি॒বত॑মো॒ রস॒স্তস্য॑ ভাজয়তে॒হ নঃ॑। উ॒শ॒তীরি॑ব মা॒তরঃ॑॥
ওঁ তস্মা॒ অরং॑ গমাম বো॒ যস্য॒ ক্ষয়া॑য়॒ জিন্ব॑থ। আপো॑ জ॒নয়॑থা চ নঃ॥

ওঁ শং নো॑ দে॒বীর॒ভিষ্ট॑য়॒ আপো॑ ভবন্তু পী॒তয়ে॑। শং যোর॒ভি স্র॑বন্তু নঃ॥
ওঁ ঈশা॑না॒ বার্যা॑ণাং॒ ক্ষয়॑ন্তীশ্চর্ষণী॒নাম্। অ॒পো যা॑চামি ভেষ॒জম্॥
ওঁ অ॒প্সু মে॒ সোমো॑ অব্রবীদ॒ন্তর্বিশ্বা॑নি ভেষ॒জা। অ॒গ্নিং চ॑ বি॒শ্বশম্॑ভুবম্॥
ওঁ আপঃ॑ পৃণী॒ত ভে॑ষ॒জং বরূ॑থং ত॒ন্বে॒ মম॑। জ্যোক্চ॒ সূর্যং॑ দৃশে॥
ওঁ ই॒দমা॑পঃ॒ প্র ব॑হত॒ যৎকিং চ॑ দুরি॒তং ময়ি॑। যদ্বা॒হম॑ভিদু॒দ্রোহ॒ যদ্বা॑ শে॒প উ॒তানৃ॑তম্॥
ওঁ আপো॑ অ॒দ্যান্ব॑চারিষং॒ রসে॑ন॒ সম॑গস্মহি। পয়॑স্বানগ্ন॒ আ গ॑হি॒ তং মা॒ সং সৃ॑জ॒ বর্চ॑সা॥

oṃ bhūrbhuva̱ḥ svaḥ. tatsa̍vi̱turvare̍ṇya̱ṃ bhargo̍ de̱vasya̍ dhīmahi. dhiyo̱ yo na̍ḥ praco̱dayā̍t oṃ . āpo hi ṣṭheti navarcasya sūktasyāmbarīṣaḥ sindhudvīpa ṛṣirāpo devatā ādyānāṃ catasṛṇāṃ gāyatrī pañcamyā varddhamānā saptamyāḥ pratiṣṭhā anyayoranuṣṭupcchando mārjane viniyogaḥ .

oṃ āpo̱ hi ṣṭhā ma̍yo̱bhuva̱stā na̍ ū̱rje da̍dhātana. ma̱he raṇā̍ya̱ cakṣa̍se.. oṃ yo va̍ḥ śi̱vata̍mo̱ rasa̱stasya̍ bhājayate̱ha na̍ḥ. u̱śa̱tīri̍va mā̱tara̍ḥ.. oṃ tasmā̱ ara̍ṃ gamāma vo̱ yasya̱ kṣayā̍ya̱ jinva̍tha. āpo̍ ja̱naya̍thā ca naḥ..

oṃ śaṃ no̍ de̱vīra̱bhiṣṭa̍ya̱ āpo̍ bhavantu pī̱taye̍. śaṃ yora̱bhi sra̍vantu naḥ.. oṃ īśā̍nā̱ vāryā̍ṇā̱ṃ kṣaya̍ntīścarṣaṇī̱nām. a̱po yā̍cāmi bheṣa̱jam.. oṃ a̱psu me̱ somo̍ abravīda̱ntarviśvā̍ni bheṣa̱jā. a̱gniṃ ca̍ vi̱śvaśa̍ṃbhuvam.. oṃ āpa̍ḥ pṛṇī̱ta bhe̍ṣa̱jaṃ varū̍thaṃ ta̱nve̱ mama̍. jyokca̱ sūrya̍ṃ dṛśe.. oṃ i̱damā̍pa̱ḥ pra va̍hata̱ yatkiṃ ca̍ duri̱taṃ mayi̍. yadvā̱hama̍bhidu̱droha̱ yadvā̍ śe̱pa u̱tānṛ̍tam.. oṃ āpo̍ a̱dyānva̍cāriṣa̱ṃ rase̍na̱ sama̍gasmahi. paya̍svānagna̱ ā ga̍hi̱ taṃ mā̱ saṃ sṛ̍ja̱ varca̍sā..

দক্ষিণহস্তে জল গ্রহণ করে নাকের সামনে ধরে ধ্যান করিয়া অঘমর্ষণ মন্ত্র পাঠ করিবে, যথা-

বিনিয়োগ- ঋতঞ্চেতি ঋক্ত্রয়স্য মাধুচ্ছন্দসাঘমর্ষণ ঋষির্ভাববৃত্তোদেবতা, অনুষ্টুপ্চ্ছন্দোঽশ্বমেধাবভৃথে বিনিয়োগঃ ।
মন্ত্র- ওঁ ঋ॒তং চ॑ স॒ত্যং চা॒ভী॑দ্ধা॒ত্তপ॒সোঽধ্য॑জায়ত। ততো॒ রাত্র্য॑জায়ত॒ ততঃ॑ সমু॒দ্রো অ॑র্ণ॒বঃ॥ স॒মু॒দ্রাদ॑র্ণ॒বাদধি॑ সংবৎস॒রো অ॑জায়ত। অ॒হো॒রা॒ত্রাণি॑ বি॒দধ॒দ্বিশ্ব॑স্য মিষ॒তো ব॒শী॥ ওঁ সূ॒র্যা॒চ॒ন্দ্র॒মসৌ॑ ধা॒তা য॑থাপূ॒র্বম॑কল্পয়ৎ। দিবং॑ চ পৃথি॒বীং চা॒ন্তরি॑ক্ষ॒মথো॒ স্বঃ॑॥

viniyoga- ṛtañceti ṛktrayasya mādhucchandasāghamarṣaṇa ṛṣirbhāvavṛttodevatā, anuṣṭupcchando’śvamedhāvabhṛthe viniyogaḥ .
mantra- oṃ ṛ̱taṃ ca̍ sa̱tyaṃ cā̱bhī̍ddhā̱ttapa̱so’dhya̍jāyata. tato̱ rātrya̍jāyata̱ tata̍ḥ samu̱dro a̍rṇa̱vaḥ.. sa̱mu̱drāda̍rṇa̱vādadhi̍ saṃvatsa̱ro a̍jāyata. a̱ho̱rā̱trāṇi̍ vi̱dadha̱dviśva̍sya miṣa̱to va̱śī.. oṃ sū̱ryā̱ca̱ndra̱masau̍ dhā̱tā ya̍thāpū̱rvama̍kalpayat. diva̍ṃ ca pṛthi̱vīṃ cā̱ntari̍kṣa̱matho̱ sva̍ḥ..

এই মন্ত্র পাঠ করিয়া বামনাসিকাদ্বারা বায়ু আকর্ষণ করতঃ দক্ষিণনাসিকা-দ্বারা কৃষ্ণবর্ণ পাপপুরুষের সহিত পূর্ব্বগৃহীত জলে সেই বায়ু নিঃসারণ করিয়া কল্পিত শিলারূপ বাম হস্ততলে নিক্ষেপ করিবে। অতঃপর জলাঞ্জলি প্রদান করিয়া সূর্য্যোপস্থান করিবে।

প্রাতঃসন্ধ্যা জলাঞ্জলিদান -

বিনিয়োগ- ওঁ কারস্য ব্রহ্ম ঋষিরগ্নির্দেবতা গায়ত্রীচ্ছন্দোমহাব্যাহৃতীনাং পরমেষ্ঠী প্রজাপতিঋষিঃ প্রজাপতির্দেবতা বৃহতীচ্ছন্দঃ । গায়ত্র্যা বিশ্বামিত্রঋষিঃ সবিতা দেবতা গায়ত্রীচ্ছন্দঃ সূর্য্যজলাঞ্জলিদানে বিনিয়োগঃ ।
মন্ত্র- ওঁ ভূর্ভুবঃ॒ স্বঃ। তৎস॑বি॒তুর্বরে॑ণ্যং॒ ভর্গো॑ দে॒বস্য॑ ধীমহি। ধিয়ো॒ যো নঃ॑ প্রচো॒দয়া॑ৎ॥

viniyoga- oṃ kārasya brahma ṛṣiragnirdevatā gāyatrīcchandomahāvyāhṛtīnāṃ parameṣṭhī prajāpatiṛṣiḥ prajāpatirdevatā bṛhatīcchandaḥ . gāyatryā viśvāmitraṛṣiḥ savitā devatā gāyatrīcchandaḥ sūryyajalāñjalidāne viniyogaḥ .
mantra- oṃ bhūrbhuva̱ḥ svaḥ. tatsa̍vi̱turvare̍ṇya̱ṃ bhargo̍ de̱vasya̍ dhīmahi. dhiyo̱ yo na̍ḥ praco̱dayā̍t..

মধ্যাহ্ন সন্ধ্যা জলাঞ্জলিদান -

বিনিয়োগ- আকৃষ্ণেনেত্যস্য হিরণ্যঋষিঃ সবিতাদেবতা ত্রিষ্টুপ্চ্ছন্দঃ সূর্য্যজলাঞ্জলিদানে বিনিয়োগঃ ।
মন্ত্র- ওঁ আকৃষ্ণেন রজসা বর্তমানো নিবেশয়ন্নমৃতং মর্ত্ত্যঞ্চ । হিরণ্ময়েন সবিতা রথেনা দেবো যাতি ভুবনানি পশ্যন্ ।

viniyoga- ākṛṣṇenetyasya hiraṇyaṛṣiḥ savitādevatā triṣṭupcchandaḥ sūryyajalāñjalidāne viniyogaḥ .
mantra- oṃ ākṛṣṇena rajasā vartamāno niveśayannamṛtaṃ marttyañca . hiraṇmayena savitā rathenā devo yāti bhuvanāni paśyan .

সূর্য্যোপস্থান (sūryopasthāna)

Section titled “সূর্য্যোপস্থান (sūryopasthāna)”

প্রাতঃসূর্য্যোপস্থান (prātaḥkāla)

Section titled “প্রাতঃসূর্য্যোপস্থান (prātaḥkāla)”

ওঁ চিত্রং দেবানামিতি ষড় ঋচস্য সূক্তস্য কুৎসঋষিঃ সূর্যো-দেবতা ত্রিষ্টুপ্চ্ছন্দঃ সূর্যোপস্থানে বিনিয়োগঃ।
ওঁ চি॒ত্রং দে॒বানা॒মুদ॑গা॒দনী॑কং॒ চক্ষু॑র্মি॒ত্রস্য॒ বরু॑ণস্যা॒গ্নেঃ। আপ্রা॒ দ্যাবা॑পৃথি॒বী অ॒ন্তরি॑ক্ষং॒ সূর্য॑ আ॒ত্মা জগ॑তস্ত॒স্থুষ॑শ্চ॥

ওঁ সূর্যো॑ দে॒বীমু॒ষসং॒ রোচ॑মানাং॒ মর্যো॒ ন যোষা॑ম॒ভ্যে॑তি প॒শ্চাৎ। যত্রা॒ নরো॑ দেব॒য়ন্তো॑ যু॒গানি॑ বিতন্ব॒তে প্রতি॑ ভ॒দ্রায়॑ ভ॒দ্রম্॥
ওঁ ভ॒দ্রা অশ্বা॑ হ॒রিতঃ॒ সূর্য॑স্য চি॒ত্রা এত॑গ্বা অনু॒মাদ্যা॑সঃ। ন॒ম॒স্যন্তো॑ দি॒ব আ পৃ॒ষ্ঠম॑স্থুঃ॒ পরি॒ দ্যাবা॑পৃথি॒বী য॑ন্তি স॒দ্যঃ॥

ওঁ তৎসূর্য॑স্য দেব॒ত্বং তন্ম॑হি॒ত্বং ম॒ধ্যা কর্তো॒র্বিত॑তং॒ সং জ॑ভার। য॒দেদয়ু॑ক্ত হ॒রিতঃ॑ স॒ধস্থা॒দাদ্রাত্রী॒ বাস॑স্তনুতে সি॒মস্মৈ॑॥
ওঁ তন্মি॒ত্রস্য॒ বরু॑ণস্যাভি॒চক্ষে॒ সূর্যো॑ রূ॒পং কৃ॑ণুতে॒ দ্যোরু॒পস্থে॑। অ॒ন॒ন্তম॒ন্যদ্রুশ॑দস্য॒ পাজঃ॑ কৃ॒ষ্ণম॒ন্যদ্ধ॒রিতঃ॒ সং ভ॑রন্তি॥

ওঁ অ॒দ্যা দে॑বা॒ উদি॑তা॒ সূর্য॑স্য॒ নিরংহ॑সঃ পিপৃ॒তা নির॑ব॒দ্যাৎ। তন্নো॑ মি॒ত্রো বরু॑ণো মামহন্তা॒মদি॑তিঃ॒ সিন্ধুঃ॑ পৃথি॒বী উ॒ত দ্যৌঃ॥

oṃ citraṃ devānāmiti ṣar̤a ṛcasya sūktasya kutsaṛṣiḥ sūryo-devatā triṣṭupcchandaḥ sūryopasthāne viniyogaḥ .
oṃ ci̱traṃ de̱vānā̱muda̍gā̱danī̍ka̱ṃ cakṣu̍rmi̱trasya̱ varu̍ṇasyā̱gneḥ.āprā̱ dyāvā̍pṛthi̱vī a̱ntari̍kṣa̱ṃ sūrya̍ ā̱tmā jaga̍tasta̱sthuṣa̍śca..

oṃ sūryo̍ de̱vīmu̱ṣasa̱ṃ roca̍mānā̱ṃ maryo̱ na yoṣā̍ma̱bhye̍ti pa̱ścāt. yatrā̱ naro̍ deva̱yanto̍ yu̱gāni̍ vitanva̱te prati̍ bha̱drāya̍ bha̱dram..
oṃ bha̱drā aśvā̍ ha̱rita̱ḥ sūrya̍sya ci̱trā eta̍gvā anu̱mādyā̍saḥ. na̱ma̱syanto̍ di̱va ā pṛ̱ṣṭhama̍sthu̱ḥ pari̱ dyāvā̍pṛthi̱vī ya̍nti sa̱dyaḥ..

oṃ tatsūrya̍sya deva̱tvaṃ tanma̍hi̱tvaṃ ma̱dhyā karto̱rvita̍ta̱ṃ saṃ ja̍bhāra. ya̱dedayu̍kta ha̱rita̍ḥ sa̱dhasthā̱dādrātrī̱ vāsa̍stanute si̱masmai̍..
oṃ tanmi̱trasya̱ varu̍ṇasyābhi̱cakṣe̱ sūryo̍ rū̱paṃ kṛ̍ṇute̱ dyoru̱pasthe̍. a̱na̱ntama̱nyadruśa̍dasya̱ pāja̍ḥ kṛ̱ṣṇama̱nyaddha̱rita̱ḥ saṃ bha̍ranti..

oṃ a̱dyā de̍vā̱ udi̍tā̱ sūrya̍sya̱ niraṃha̍saḥ pipṛ̱tā nira̍va̱dyāt. tanno̍ mi̱tro varu̍ṇo māmahantā̱madi̍ti̱ḥ sindhu̍ḥ pṛthi̱vī u̱ta dyauḥ..

মধ্যাহ্নসূর্য্যোপস্থান (madhyāhnakāla)

Section titled “মধ্যাহ্নসূর্য্যোপস্থান (madhyāhnakāla)”

উদুত্যমিতি ত্রয়োদশর্চ্চস্য সূক্তস্যকাণ্ব প্রস্কণ্ব ঋষিঃ সূর্যো দেবতা আদ্যানং নবানাং গায়ত্রী অন্ত্যানাং চতসৃণাং অনুষ্টুপ্চ্ছদঃ সূর্য্যোপস্থানে বিনিয়োগঃ ।

ওঁ উদু॒ ত্যং জা॒তবে॑দসং দে॒বং ব॑হন্তি কে॒তবঃ॑। দৃ॒শে বিশ্বা॑য়॒ সূর্য॑ম্॥
ওঁ অপ॒ ত্যে তা॒য়বো॑ যথা॒ নক্ষ॑ত্রা যন্ত্য॒ক্তুভিঃ॑। সূরা॑য় বি॒শ্বচ॑ক্ষসে॥

ওঁ অদৃ॑শ্রমস্য কে॒তবো॒ বি র॒শ্ময়ো॒ জনাঁ॒ অনু॑। ভ্রাজ॑ন্তো অ॒গ্নয়ো॑ যথা॥
ওঁ ত॒রণি॑র্বি॒শ্বদ॑র্শতো জ্যোতি॒ষ্কৃদ॑সি সূর্য। বিশ্ব॒মা ভা॑সি রোচ॒নম্॥
ওঁ প্র॒ত্যঙ্ দে॒বানাং॒ বিশঃ॑ প্র॒ত্যঙ্ঙুদে॑ষি॒ মানু॑ষান্। প্র॒ত্যঙ্বিশ্বং॒ স্ব॑র্দৃ॒শে॥

ওঁ যেনা॑ পাবক॒ চক্ষ॑সা ভুর॒ণ্যন্তং॒ জনাঁ॒ অনু॑। ত্বং ব॑রুণ॒ পশ্য॑সি॥
ওঁ বি দ্যামে॑ষি॒ রজ॑স্পৃ॒থ্বহা॒ মিমা॑নো অ॒ক্তুভিঃ॑। পশ্য॒ঞ্জন্মা॑নি সূর্য॥
ওঁ স॒প্ত ত্বা॑ হ॒রিতো॒ রথে॒ বহ॑ন্তি দেব সূর্য। শো॒চিষ্কে॑শং বিচক্ষণ॥
ওঁ অয়ু॑ক্ত স॒প্ত শু॒ন্ধ্যুবঃ॒ সূরো॒ রথ॑স্য ন॒প্ত্যঃ॑। তাভি॑র্যাতি॒ স্বয়ু॑ক্তিভিঃ॥
ওঁ উদ্ব॒য়ং তম॑স॒স্পরি॒ জ্যোতি॒ষ্পশ্য॑ন্ত॒ উত্ত॑রম্। দে॒বং দে॑ব॒ত্রা সূর্য॒মগ॑ন্ম॒ জ্যোতি॑রুত্ত॒মম্॥
ওঁ উ॒দ্যন্ন॒দ্য মি॑ত্রমহ আ॒রোহ॒ন্নুত্ত॑রাং॒ দিব॑ম্। হৃ॒দ্রো॒গং মম॑ সূর্য হরি॒মাণং॑ চ নাশয়॥
ওঁ শুকে॑ষু মে হরি॒মাণং॑ রোপ॒ণাকা॑সু দধ্মসি। অথো॑ হারিদ্র॒বেষু॑ মে হরি॒মাণং॒ নি দ॑ধ্মসি॥
ওঁ উদ॑গাদ॒য়মা॑দি॒ত্যো বিশ্বে॑ন॒ সহ॑সা স॒হ। দ্বি॒ষন্তং॒ মহ্যং॑ র॒ন্ধয়॒ন্মো অ॒হং দ্বি॑ষ॒তে র॑ধম্॥

udutyamiti trayodaśarccasya sūktasyakāṇva praskaṇva ṛṣiḥ sūryo devatā ādyānaṃ navānāṃ gāyatrī antyānāṃ catasṛṇāṃ anuṣṭupcchadaḥ sūryyopasthāne viniyogaḥ .

oṃ udu̱ tyaṃ jā̱tave̍dasaṃ de̱vaṃ va̍hanti ke̱tava̍ḥ. dṛ̱śe viśvā̍ya̱ sūrya̍m..
oṃ apa̱ tye tā̱yavo̍ yathā̱ nakṣa̍trā yantya̱ktubhi̍ḥ. sūrā̍ya vi̱śvaca̍kṣase..

oṃ adṛ̍śramasya ke̱tavo̱ vi ra̱śmayo̱ janā̱m̐ anu̍. bhrāja̍nto a̱gnayo̍ yathā..
oṃ ta̱raṇi̍rvi̱śvada̍rśato jyoti̱ṣkṛda̍si sūrya. viśva̱mā bhā̍si roca̱nam..
oṃ pra̱tyaṅ de̱vānā̱ṃ viśa̍ḥ pra̱tyaṅṅude̍ṣi̱ mānu̍ṣān. pra̱tyaṅviśva̱ṃ sva̍rdṛ̱śe..

oṃ yenā̍ pāvaka̱ cakṣa̍sā bhura̱ṇyanta̱ṃ janā̱m̐ anu̍. tvaṃ va̍ruṇa̱ paśya̍si..
oṃ vi dyāme̍ṣi̱ raja̍spṛ̱thvahā̱ mimā̍no a̱ktubhi̍ḥ. paśya̱ñjanmā̍ni sūrya..
oṃ sa̱pta tvā̍ ha̱rito̱ rathe̱ vaha̍nti deva sūrya. śo̱ciṣke̍śaṃ vicakṣaṇa..
oṃ ayu̍kta sa̱pta śu̱ndhyuva̱ḥ sūro̱ ratha̍sya na̱ptya̍ḥ. tābhi̍ryāti̱ svayu̍ktibhiḥ..
oṃ udva̱yaṃ tama̍sa̱spari̱ jyoti̱ṣpaśya̍nta̱ utta̍ram. de̱vaṃ de̍va̱trā sūrya̱maga̍nma̱ jyoti̍rutta̱mam..
oṃ u̱dyanna̱dya mi̍tramaha ā̱roha̱nnutta̍rā̱ṃ diva̍m. hṛ̱dro̱gaṃ mama̍ sūrya hari̱māṇa̍ṃ ca nāśaya..
oṃ śuke̍ṣu me hari̱māṇa̍ṃ ropa̱ṇākā̍su dadhmasi. atho̍ hāridra̱veṣu̍ me hari̱māṇa̱ṃ ni da̍dhmasi..
oṃ uda̍gāda̱yamā̍di̱tyo viśve̍na̱ saha̍sā sa̱ha. dvi̱ṣanta̱ṃ mahya̍ṃ ra̱ndhaya̱nmo a̱haṃ dvi̍ṣa̱te ra̍dham..

সায়ংকালের সূর্য্যোপস্থান (sāẏaṃkāla)

Section titled “সায়ংকালের সূর্য্যোপস্থান (sāẏaṃkāla)”

মোষু বরুণেতি পঞ্চর্চ্চস্য সূক্তস্য বশিষ্ঠ ঋষির্বরুণো দেবতা গায়ত্রীচ্ছন্দঃ সূর্যোপস্থানে বিনিয়োগঃ ।

ওঁ মো ষু ব॑রুণ মৃ॒ন্ময়ং॑ গৃ॒হং রা॑জন্ন॒হং গ॑মম্। মৃ॒ল়া সু॑ক্ষত্র মৃ॒ল়য়॑॥
ওঁ যদেমি॑ প্রস্ফু॒রন্নি॑ব॒ দৃতি॒র্ন ধ্মা॒তো অ॑দ্রিবঃ। মৃ॒ল়া সু॑ক্ষত্র মৃ॒ল়য়॑॥

ওঁ ক্রত্বঃ॑ সমহ দী॒নতা॑ প্রতী॒পং জ॑গমা শুচে। মৃ॒ল়া সু॑ক্ষত্র মৃ॒ল়য়॑॥
ওঁ অ॒পাং মধ্যে॑ তস্থি॒বাংসং॒ তৃষ্ণা॑বিদজ্জরি॒তার॑ম্। মৃ॒ল়া সু॑ক্ষত্র মৃ॒ল়য়॑॥

ওঁ যৎকিং চে॒দং ব॑রুণ॒ দৈব্যে॒ জনে॑ঽভিদ্রো॒হং ম॑নু॒ষ্যা॒শ্চরা॑মসি। অচি॑ত্তী॒ যত্তব॒ ধর্মা॑ যুয়োপি॒ম মা ন॒স্তস্মা॒দেন॑সো দেব রীরিষঃ॥

moṣu varuṇeti pañcarccasya sūktasya vaśiṣṭha ṛṣirvaruṇo devatā gāyatrīcchandaḥ sūryopasthāne viniyogaḥ .

oṃ mo ṣu va̍ruṇa mṛ̱nmaya̍ṃ gṛ̱haṃ rā̍janna̱haṃ ga̍mam. mṛ̱l̤ā su̍kṣatra mṛ̱l̤aya̍..
oṃ yademi̍ prasphu̱ranni̍va̱ dṛti̱rna dhmā̱to a̍drivaḥ. mṛ̱l̤ā su̍kṣatra mṛ̱l̤aya̍..

oṃ kratva̍ḥ samaha dī̱natā̍ pratī̱paṃ ja̍gamā śuce. mṛ̱l̤ā su̍kṣatra mṛ̱l̤aya̍..
oṃ a̱pāṃ madhye̍ tasthi̱vāṃsa̱ṃ tṛṣṇā̍vidajjari̱tāra̍m. mṛ̱l̤ā su̍kṣatra mṛ̱l̤aya̍..

oṃ yatkiṃ ce̱daṃ va̍ruṇa̱ daivye̱ jane̍’bhidro̱haṃ ma̍nu̱ṣyā̱ścarā̍masi. aci̍ttī̱ yattava̱ dharmā̍ yuyopi̱ma mā na̱stasmā̱dena̍so deva rīriṣaḥ..

অঙ্গন্যাস (aṅganyāsa)

Section titled “অঙ্গন্যাস (aṅganyāsa)”

ওঁ হৃদয়ায় নমঃ,
ভূঃ শিরসে স্বাহা,
ভুবঃ শিখায়ৈ বষট্,
স্বঃ কবচায় হুং,
ভূর্ভুবঃ স্বঃ নেত্রদ্বয়ায় বৌষট্,
ভূর্ভুবঃ স্বঃ করতলপৃষ্ঠাভ্যামস্ত্রায় ফট্।

oṃ hṛdaẏāẏa namaḥ,
bhūḥ śirase svāhā,
bhuvaḥ śikhāẏai vaṣaṭ,
svaḥ kavacāẏa huṃ,
bhūrbhuvaḥ svaḥ netradvaẏāẏa vauṣaṭ,
bhūrbhuvaḥ svaḥ karatalapṛṣṭhābhyāmastrāẏa phaṭ.

ডান হাতের তর্জনী, মধ্যমা এবং অনামিকা আঙুলের অগ্রভাগ দিয়ে “ওঁ হৃদয়ায় নমঃ” উচ্চারণ করুন। “ভূঃ শিরসে স্বাহা” মন্ত্রটি উচ্চারণ করার সময় মধ্যমা তর্জনীর অগ্রভাগ দিয়ে কপাল স্পর্শ করুন। শরীরের উপরের অংশ দিয়ে “ভুবঃ শিখায়ৈ বষট্” মন্ত্রটি মাথার মুকুট স্পর্শ করুন। ডান এবং বাম দিকে ঘুরিয়ে পঞ্চাং লির সামনের অংশ দিয়ে “স্বঃ কবচায় হুং” মন্ত্রটি সঠিক ক্রমে বাহুদ্বয় স্পর্শ করুন। “ভূর্ভুবঃ স্বঃ নেত্রদ্বয়ায় বৌষট্” মন্ত্রটি উচ্চারণ করুন। “ভূর্ভুবঃ স্বঃ করতলপৃষ্ঠাভ্যামস্ত্রায় ফট্” উচ্চারণ করার পর, বাম তর্জনী, মধ্যমা এবং অনামিকা আঙুল একত্রিত করুন এবং বাম তালুতে তালি দিন। এইরূপ তিনবার করিবে। যদি অক্ষম হন তবে একবার করুন।

গায়ত্রীর ধ্যান (gāẏatrī dhyāna)

Section titled “গায়ত্রীর ধ্যান (gāẏatrī dhyāna)”

তিন সময় তিন প্রকার গায়ত্রীধ্যান করিবে।

প্রাতঃকালের ধ্যান (prātaḥkāla)

Section titled “প্রাতঃকালের ধ্যান (prātaḥkāla)”

ওঁ বালাং বালাদিত্যমণ্ডলস্থাং রক্তবর্ণাং রক্তাম্বরানুলেপনস্রগাভরণাং চতুর্মুখীং দণ্ডকমণ্ডল্বক্ষসূত্রাভয়াঙ্কচতুর্ভুজাং হংসারূঢ়াং ব্রহ্মদৈবত্যাং ঋগ্বেদমুদাহরন্তীং ভূর্লোকাধিষ্ঠাত্রীং গায়ত্রীং নাম তাং ধ্যায়েৎ ॥

oṃ bālāṃ bālādityamaṇḍalasthāṃ raktavarṇāṃ raktāmbarānulepanasragābharaṇāṃ caturmukhīṃ daṇḍakamaṇḍalvakṣasūtrābhayāṅkacaturbhujāṃ haṃsārūr̤hāṃ brahmadaivatyāṃ ṛgvedamudāharantīṃ bhūrlokādhiṣṭhātrīṃ gāyatrīṃ nāma tāṃ dhyāyet ..

মধ্যাহ্নকালের ধ্যান (madhyāhnakāla)

Section titled “মধ্যাহ্নকালের ধ্যান (madhyāhnakāla)”

ওঁ যুবতীং যুবাদিত্যমণ্ডলস্থাং শ্বেতবর্ণাং শ্বেতাম্বরানুলেপনস্রগাভরণাং সত্রিনেত্ত্রপঞ্চবক্ত্রাং চন্দ্রশেখরাং ত্রিশূলখড়্গ স্বট্বাঙ্গডমরুকরাং চতুর্ভুজাং বৃষারূঢ়াং রুদ্রদেবত্যাং যজুর্বেদমুদাহরন্তীং ভুবর্লোকাধিষ্ঠাত্রীং সাবিত্রীং নাম তাং ধ্যায়েৎ ।

oṃ yuvatīṃ yuvādityamaṇḍalasthāṃ śvetavarṇāṃ śvetāmbarānulepanasragābharaṇāṃ satrinettrapañcavaktrāṃ candraśekharāṃ triśūlakhar̤ga svaṭvāṅgaḍamarukarāṃ caturbhujāṃ vṛṣārūr̤hāṃ rudradevatyāṃ yajurvedamudāharantīṃ bhuvarlokādhiṣṭhātrīṃ sāvitrīṃ nāma tāṃ dhyāyet .

সায়াহ্নকালের ধ্যান (sāẏaṃkāla)

Section titled “সায়াহ্নকালের ধ্যান (sāẏaṃkāla)”

ওঁ বৃদ্ধাং বৃদ্ধাদিত্যমণ্ডলস্থাং শ্যামবর্ণাং শ্যামাম্বরানুলেপনস্রগাভরণাং একবক্ত্রাং শঙ্খচক্রগদাপদ্মাঙ্কচতুর্ভুজাং গরুড়ারুঢ়াং বিষ্ণুদৈবত্যাং সামবেদমুদাহরন্তীং স্বর্লোকাধিষ্ঠাত্রীং সরস্বতীং নাম তাং ধ্যায়েৎ ।

oṃ vṛddhāṃ vṛddhādityamaṇḍalasthāṃ śyāmavarṇāṃ śyāmāmbarānulepanasragābharaṇāṃ ekavaktrāṃ śaṅkhacakragadāpadmāṅkacaturbhujāṃ garur̤ārur̤hāṃ viṣṇudaivatyāṃ sāmavedamudāharantīṃ svarlokādhiṣṭhātrīṃ sarasvatīṃ nāma tāṃ dhyāyet .

গায়ত্রীর আবাহন (gāẏatrī āvāhana)

Section titled “গায়ত্রীর আবাহন (gāẏatrī āvāhana)”

পরে কৃতাঞ্জলি হইয়া নিম্নলিখিত মন্ত্রপাঠপূর্ব্বক গায়ত্রীর আবাহন করিবে।

ওঁ আয়াতু বরদা দেবী অক্ষরং ব্রহ্মসম্মিতম্ । গায়ত্রী ছন্দসাং মাতা ইদং ব্রহ্ম জুষস্ব নঃ ॥

ওঁ ওজোঽসি, সহোঽসি, বলমসি, ভ্রাজোঽসি, দেবানাং ধামনামাসি, গায়ত্রী-বিশ্বমসি, বিশ্বায়ুঃ, সর্বমসি সর্বায়ুঃ অভিভূরোম্ । গায়ত্রীমাবাহয়ামি । ওঁ আগচ্ছ বরদে দেবি ! জপ্যে মে সন্নিধা ভব । গায়ন্তং ত্রায়সে যস্মাদ্গায়ত্রী ত্বমতঃ স্মৃতা ।

oṃ āyātu varadā devī akṣaraṃ brahmasammitam . gāyatrī chandasāṃ mātā idaṃ brahma juṣasva naḥ ..

oṃ ojo’si, saho’si, balamasi, bhrājo’si, devānāṃ dhāmanāmāsi, gāyatrī-viśvamasi, viśvāyuḥ, sarvamasi sarvāyuḥ abhibhūrom . gāyatrīmāvāhayāmi . oṃ āgaccha varade devi ! japye me sannidhā bhava . gāyantaṃ trāyase yasmādgāyatrī tvamataḥ smṛtā .

গায়ত্রী জপ (gāẏatrī japa)

Section titled “গায়ত্রী জপ (gāẏatrī japa)”

অতঃপর ঋষ্যাদি স্মরণ করিবে। যথা-

ওঁ কারস্য ব্রহ্মঋষিঃ অগ্নির্দেবতা গায়ত্রীচ্ছন্দো মহাব্যাহৃতীনাং পরমেষ্ঠী প্রজাপতি ঋষিঃ প্রজাপতির্দেবতা বৃহতীচ্ছন্দো গায়ত্র্যা বিশ্বামিত্রঋষিঃ সবিতা দেবতা গায়ত্রীচ্ছন্দঃ, শ্বেতবর্ণঃ, অগ্নির্মুখং, ব্রহ্মা শিরো, বিষ্ণু র্হৃদয়ং, রুদ্রো ললাটং, পৃথিবী কুক্ষিস্ত্রৈলোক্যং চরণাঃ সাঙ্খ্যায়নো গোত্রং, অশেষপাপক্ষয়ায় জপে বিনিয়োগঃ ।

oṃ kārasya brahmaṛṣiḥ agnirdevatā gāyatrīcchando mahāvyāhṛtīnāṃ parameṣṭhī prajāpati ṛṣiḥ prajāpatirdevatā bṛhatīcchando gāyatryā viśvāmitraṛṣiḥ savitā devatā gāyatrīcchandaḥ, śvetavarṇaḥ, agnirmukhaṃ, brahmā śiro, viṣṇu rhṛdayaṃ, rudro lalāṭaṃ, pṛthivī kukṣistrailokyaṃ caraṇāḥ sāṃkhyāyano gotraṃ, aśeṣapāpakṣayāya jape viniyogaḥ .

তৎপরে দশ বা একশত আর্টবার গায়ত্রী জপ করিয়া কৃতাঞ্জলি হইয়া নিম্নোক্ত মন্ত্র পাঠপূর্ব্বক গায়ত্রীর উপস্থান করিবে।

গায়ত্রী উপস্থান (gāyatrī upasthāna)

Section titled “গায়ত্রী উপস্থান (gāyatrī upasthāna)”

ওঁ জাতবেদস ইত্যস্য কাশ্যপঋষির্জাতবেদোঽগ্নিদেবতা ত্রিষ্টুপ্ছন্দোঃ শান্ত্যর্থং জপে বিনিয়োগঃ ।
ওঁ জা॒তবে॑দসে সুনবাম॒ সোম॑মরাতীয়॒তো নি দ॑হাতি॒ বেদঃ॑। স নঃ॑ পর্ষ॒দতি॑ দু॒র্গাণি॒ বিশ্বা॑ না॒বেব॒ সিন্ধুং॑ দুরি॒তাত্য॒গ্নিঃ॥

তচ্ছং যোরিত্যস্য শংয়ুরৃষি বিশ্বেদেবা দেবতাশর্করীচ্ছন্দঃ শান্ত্যর্থ জপে বিনিয়োগঃ ।
ওঁ তচ্ছ যোরাবৃণীমহে ।
জগতীচ্ছন্দঃ শান্ত্যর্থং জপে বিনিয়োগঃ । নমো ব্রহ্মণে ইত্যস্য প্রজাপতিঋষি বিশ্বেদেবা দেবতা জগতীচ্ছন্দঃ শান্ত্যর্থং জপে বিনিয়োগঃ ।
ওঁ নমো ব্রহ্মণে, ওঁ নমো অস্ত্বগ্নয়ে নমঃ ।

ওঁ পূর্বাদিদিগ্ভ্যো নমঃ, ওঁ দিগীশেভ্যো নমঃ, ওঁ সন্ধ্যায়ৈ নমঃ, ওঁ গায়ত্র্যৈ নমঃ, ওঁ সাবিত্র্যৈ নমঃ, ওঁ সরস্বত্যৈ নমঃ, ওঁ সর্বেদেবেভ্যো নমঃ, ওঁ সর্বেভ্যো দেবীভ্যো নমঃ ।

oṃ jātavedasa ityasya kāśyapaṛṣirjātavedo’gnidevatā triṣṭupchandoḥ śāntyarthaṃ jape viniyogaḥ .
oṃ jā̱tave̍dase sunavāma̱ soma̍marātīya̱to ni da̍hāti̱ veda̍ḥ. sa na̍ḥ parṣa̱dati̍ du̱rgāṇi̱ viśvā̍ nā̱veva̱ sindhu̍ṃ duri̱tātya̱gniḥ..

tacchaṃ yorityasya śaṃyurṛṣi viśvedevā devatāśarkarīcchandaḥ śāntyartha jape viniyogaḥ .
oṃ taccha yorāvṛṇīmahe .
jagatīcchandaḥ śāntyarthaṃ jape viniyogaḥ . namo brahmaṇe ityasya prajāpatiṛṣi viśvedevā devatā jagatīcchandaḥ śāntyarthaṃ jape viniyogaḥ .
oṃ namo brahmaṇe, oṃ namo astvagnaye namaḥ .

oṃ pūrvādidigbhyo namaḥ, oṃ digīśebhyo namaḥ, oṃ sandhyāyai namaḥ, oṃ gāyatryai namaḥ, oṃ sāvitryai namaḥ, oṃ sarasvatyai namaḥ, oṃ sarvedevebhyo namaḥ, oṃ sarvebhyo devībhyo namaḥ .

প্রত্যেককে প্রণাম করিয়া এক এক অঞ্জলি জল ত্যাগপূর্ব্বক গায়ত্রী বিসর্জন করিবে।

গায়ত্রী বিসর্জন (gāẏatrī visarjana)

Section titled “গায়ত্রী বিসর্জন (gāẏatrī visarjana)”

ওঁ উত্তরে শিখরে দেবি ভূম্যাং পর্বতমূর্ধনি।
ব্রাহ্মণেভ্যোভ্যনুজ্ঞাতা গচ্ছ দেবি যথাসুখম্॥

oṃ uttare śikhare devi bhūmyāṃ parvatamūrdhani.
brāhmaṇebhyobhyanujñātā gaccha devi yathāsukham..

অতঃপর তর্পণাধিকারী ব্যক্তিগণ তর্পণ করিয়া সূর্য্যার্য্য দানসূর্য্য প্রণাম করিবে। তর্পণে অধিকার না থাকিলে তর্পণ না করিয়া সূর্য্যার্য্য দিবে।

সূর্যার্ঘ্যদান এবং প্রণাম (sūryārghya)

Section titled “সূর্যার্ঘ্যদান এবং প্রণাম (sūryārghya)”

ওঁ নমো বিবস্বতে ব্রহ্মন্ ভাস্বতে বিষ্ণু তেজসে।
জগৎসবিত্রে শুচয়ে সবিত্রে কর্মদায়িনে॥ ওঁ শ্রীসূর্যায় নমঃ ॥
ওঁ এহি সূর্য্য সহস্রাংশো তেজোরাশে জগৎপতে ।
অনুকম্পয় মাং ভক্তং গৃহাণার্ঘ্যং দিবাকর ॥

oṃ namo vivasvate brahman bhāsvate viṣṇu tejase.
jagatsavitre śucaye savitre karmadāyine.. oṃ śrīsūryāya namaḥ ..
oṃ ehi sūryya sahasrāṃśo tejorāśe jagatpate .
anukampaya māṃ bhaktaṃ gṛhāṇārghyaṃ divākara ..

পরে প্রণাম করিবে। অনন্তর ব্রহ্মযজ্ঞ করিবে।

অনন্তর পূর্ব্বাস্য হইয়া পদ্মাসনে উপবেশন পূর্ব্বক বামহস্তে কুশ ধারণ করিয়া তদুপরি দক্ষিণহস্ত অধোমুখে রাখিয়া এবং বামপদের উপর দক্ষিণপদ স্থাপন করিয়া তিনবার গায়ত্রী পাঠ করিয়া বেদাদি মন্ত্রচতুষ্টয় পাঠ করিবে, ইহাকে ব্রহ্মযজ্ঞ বলে।

ব্রহ্মযজ্ঞ (brahmayajña)

Section titled “ব্রহ্মযজ্ঞ (brahmayajña)”

অগ্নিমীল়ে ইত্যস্য মধু ছন্দ ঋষির্গায়ত্রী ছন্দ অগ্নির্দেবতা ব্রহ্ময়জ্ঞ জপে বিনিয়োগঃ।
ওঁ অ॒গ্নিমী॑ল়ে পু॒রোহি॑তং য॒জ্ঞস্য॑ দে॒বমৃ॒ত্বিজ॑ম্ । হোতা॑রং রত্ন॒ধাত॑মম্ ॥
ইষে ত্বেত্যস্য যাজ্ঞবল্ক্যঋষির্বায়ুর্দেবতা ব্রহ্ময়জ্ঞজপে বিনিয়োগঃ।
ওঁ ই॒ষে ত্বো॒র্জে ত্বা॑ বা॒য়ব॑স্স্থোপা॒য়ব॑স্স্থ দে॒বো ব॑স্সবি॒তা প্রার্প॑য়তু॒ শ্রেষ্ঠ॑তমায়॒ কর্ম॑ণ॒॥
অগ্ন আয়াহীত্যস্য গৌতমঋষির্গায়ত্রী ছন্দোঽগ্নির্দেবতা ব্রহ্ময়জ্ঞজপে বিনিয়োগঃ।
ওঁ অ꣢গ্ন꣣ আ꣡ যা꣢হি বী꣣ত꣡যে꣢ গৃণা꣣নো꣢ হ꣣ব্য꣡দা꣢তয়ে। নি꣡ হোতা꣢꣯ সৎসি ব꣣র্হি꣡ষি꣢ ॥
শন্নো দেবীরিত্যস্য পিপ্পলাদঋষির্গায়ত্রীচ্ছন্দ আপো দেবতা ব্রহ্ময়জ্ঞজপে বিনিয়োগঃ।
ওঁ শন্নো॑ দে॒বীর॒ভিষ্ট॑য়॒ঽআপো॑ ভবন্তু পী॒তয়ে॑। শংয়োর॒ভি স্র॑বন্তু নঃ॥

agnimīl̤e ityasya madhu chanda ṛṣirgāẏatrī chanda agnirdevatā brahmaẏajña jape viniẏogaḥ.
oṃ a̱gnimī̍l̤e pu̱rohi̍taṃ ya̱jñasya̍ de̱vamṛ̱tvija̍m . hotā̍raṃ ratna̱dhāta̍mam ..
iṣe tvetyasya yājñavalkyaṛṣirvāẏurdevatā brahmayajñajape viniẏogaḥ .
oṃ i̱ṣe tvo̱rje tvā̍ vā̱yava̍ssthopā̱yava̍sstha de̱vo va̍ssavi̱tā prārpa̍yatu̱ śreṣṭha̍tamāya̱ karma̍ṇa̱..
agna āẏāhītyasya gautamaṛṣirgāẏatrī chando’gnirdevatā brahmaẏajñajape viniẏogaḥ.
oṃ a꣢gna꣣ ā꣡ yā꣢hi vī꣣ta꣡ye꣢ gṛṇā꣣no꣢ ha꣣vya꣡dā꣢taye. ni꣡ hotā꣢꣯ satsi ba꣣rhi꣡ṣi꣢..
śanno devīrityasya pippalādaṛṣirgāẏatrīcchanda āpo devatā brahmayajñajape viniẏogaḥ.
oṃ śanno̍ de̱vīra̱bhiṣṭa̍ya̱’āpo̍ bhavantu pī̱taye̍. śaṃyora̱bhi sra̍vantu naḥ..

ইতি ঋগ্বেদীয়সন্ধ্যাবিধি সমাপ্ত ।

References

  • Purohit Darpan by Pandit Surendramohan Bhattacharya
  • Gayatri Vyakhya Vivrtih by Sri Jiva Goswami, Edited by Sri Haridasa Sastri
  • Nityakarma Puja Prakash by Gitapress